Description

پیشگفتار

از تشکیل نظام آموزش و پرورش نوین در ایران قریب صد سال می‌گذرد. در این مدت، بر اثر تحولات اجتماعی و اهمیت یافتن آموزش و پرورش رسمی در جامعه، نظام آموزشی کشور گسترش چشمگیری پیدا کرده است؛ از سویی، شمار آموزشگاه‌ها، معلمان و دانش‌آموزان، سال به سال افزایش یافته و از سوی دیگر، مأموریت‌ها و وظایف نظام آموزشی پیچیده‌تر و دشوارتر شده است.

بسیاری از دانشجویان دانشگاه علمی کاربردی در رشته‌هایی همچون مدیریت فرهنگی و رشته‌های نزدیک، از قشر معلمان و کسانی هستند که با نسل دانش‌آموزی جامعه در ارتباط تنگاتنگ هستند، نگارش کتابی با محتوای برنامه‌ریزی آموزشی و درسی قطعاً گامی مؤثر در ارتقای نگرش این دانشجویان در جهت افزایش آگاهی آنان در خصوص جامعه هدفشان خواهد بود. به طور قطع مدیر، معلم و هر مسئولی که با دانش‌آموزان سر و کار دارد؛ اگر دانش بیشتر در خصوص منابع مورد مطالعه و در دسترس کودکان و نوجوانان و همچنین آگاهی در خصوص مراحل رشد ذهنی و اجتماعی کودک و نوجوان داشته باشد، زمینه و بستر مناسب‌تری را جهت رشد و توسعه فراهم خواهد آورد.

نگارندگان در این کتاب با این نگاه، منطق پشت رفتاری را در مطالب ارائه شده دنبال کرده‌اند که، بر انتظارات دانشجویان در خصوص عنوان درس «برنامه‌ریزی درسی» نیز منطبق باشد. بسیاری از دانشجویان با این انتظار درس برنامه‌ریزی آموزشی را انتخاب می‌نمایند تا دیدگاهی نسبت به این حوزه پیدا کنند. نگارندگان نیز تلاش کرده‌اند مبانی و نظریه‌هایی که پیش‌زمینه بحث برنامه‌ریزی آموزشی و درسی است را در این نوشتار گرد آورند، تا با موضوعاتی که حول بحث آموزش، شخصیت و رشد کودکان و نوجوانان مطرح می‌شود، آگاهی دانش دانشجویان افزایش یابد.

فاطمه خادم لو

تهران: بهمن یک هزار و سیصد و نود و هفت خورشیدی

فهرست موضوعی

پیشگفتار 10

 

بخش نخست: کلیات برنامه‌‌ریزی‌آموزشی

پیش‌نوشت.. 12

 

فصل 1: مفهوم‌شناسی برنامه‌ریزی آموزشی و درسی

برنامه‌ریزی.. 16

برنامه‌ریزی آموزشی. 17

اهمیت برنامه‌ریزی آموزشی. 19

سطوح برنامه‌ریزی آموزشی. 20

برنامه‌ریزی درسی. 20

تفاوت‌ها و شباهت‌های برنامه آموزشی و برنامه درسی. 22

وجوه مشترک.. 22

وجوه تمایز.. 23

 

فصل 2: آموزش و فرهنگ

نقش آموزش در فرهنگ و فرهنگ‌سازی.. 26

رابطه فرهنگ و آموزش.. 27

شیوه‌های تأثیر آموزش بر فرهنگ و فرهنگ‌سازی.. 29

شیوه برساخت فرهنگی. 29

شیوه انتقال فرهنگی. 30

شیوه بازاندیشی فرهنگی. 31

کارکردهای آموزش و پرورش برای فرهنگ.. 31

انتقال فرهنگ توسط آموزش و پرورش.. 32

نقش آموزش و پرورش در جامعه‌پذیری افراد 33

گزینش و تخصیص به وسیله آموزش و پرورش.. 33

نظارت اجتماعی توسط آموزش و پرورش.. 33

یگانگی اجتماعی و آموزش و پرورش.. 33

نوآوری با آموزش و پرورش.. 34

سرمایه‌گذاری با آموزش و پرورش.. 34

 

فصل 3: نهادها و نظام‌های آموزش و برنامه‌ریزی

آموزش رسمی و غیر رسمی. 36

نهادهای متولی آموزش رسمی و آکادمیک.. 38

نهادهای متولی آموزش غیررسمی. 38

برنامه‌ریزی متمرکز و غیر متمرکز 39

نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی متمرکز 39

نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی غیر متمرکز 40

مقایسه نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی متمرکز و غیر متمرکز 41

محاسن نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی متمرکز 44

معایب نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی متمرکز 44

محاسن نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی غیر متمرکز 46

معایب نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی غیر متمرکز 46

 

فصل 4: نظریه‌های تربیتی

مقدمه. 48

انواع نظریه‌های تربیتی. 48

نظریه تربیتی دیدگاه شناختی. 49

رویکرد روانشناسی شناختی به آموزش.. 51

نظریه تربیتی دیدگاه رفتاری.. 52

برنامه درسی مبتنی بر دیدگاه رفتارگرایی، نمونه‌ها و مثال‌ها 53

نظریه تربیتی دیدگاه انسان‌گرا 54

مؤلفه‌های دیدگاه انسان‌گرایی. 55

نظریه تربیتی دیدگاه اجتماعی. 58

کاربرد نظریه اجتماعی در آموزش.. 59

محورهای اصلی دیدگاه اجتماعی. 60

نظریه تربیتی دیدگاه رشدگرا 60

خودآزمایی بخش اول. 64

 

بخش دوم: عناصر برنامه آموزشی

 

پیش‌نوشت.. 66

 

فصل 1: ساختار و نظام آموزشی

ساختار و نظام آموزشی. 70

درونداد 71

یادگیرنده 71

یاددهنده (معلم، مربی) 72

برنامه درسی. 73

فضا و تسهیلات آموزشی. 73

تجهیزات آموزشی. 74

مواد آموزشی. 74

تشکیلات و سازمان. 74

فرایند. 75

فرایند یاددهی ـ یادگیری.. 75

فرایند ساختی ـ سازمانی. 76

فرایند پشتیبانی. 76

محصول (برونداد واسطه‌ای) 76

برونداد نهایی. 76

پیامد. 77

فواید کاربرد رویکرد سیستمی در فعالیت‌های آموزشی. 78

 

فصل 2: امکانات و بودجه

امکانات و تأمین منابع مالی در برنامه‌های آموزشی. 80

طبقه‌بندی تجهیزات و امکانات آموزشی. 80

کتاب.. 81

وسایل کمک آموزشی. 81

تأسیسات زیربنایی مدارس.. 81

بودجه در برنامه‌های آموزشی. 82

تعریف عمومی واژه بودجه. 82

تعریف تخصصی واژه بودجه. 83

بودجه‌بندی بر اساس نوع هزینه. 83

هزینه‌های جاری.. 83

هزینه‌های صریح. 84

 

فصل 3: معلم و تربیت معلم

معلم. 88

ارزیابی معلمان. 89

شیوه‌های ارزیابی معلمان. 89

عوامل تعیین‌کننده کیفیت معلمان. 89

میزان تحصیلات.. 90

آموزش‌های لازم برای تعلیم. 90

علاقه و انگیزه به تدریس… 91

تعهد و مسئولیت در امر آموزش.. 91

میزان تجربه. 91

سن. 92

میزان حقوق و دستمزد دریافتی. 92

تربیت ِمعلم. 94

خودآزمایی بخش دوم. 98

 

بخش سوم: عناصر برنامه درسی

پیش‌نوشت.. 100

 

فصل 1: اهداف برنامه درسی

مقدمه. 102

فلسفه حاکم. 102

نیازسنجی. 104

ضرورت و اهمیت نیازسنجی. 104

نیازسنجی فردی و اجتماعی. 105

اهداف برنامه درسی. 106

اهداف آموزش در حیطه‌های مختلف شناختی، روانی، عاطفی و … 106

طبقه‌بندی هدف‌های آموزشی معروف به طبقه‌بندی بلوم. 107

طبقه‌بندی هدف‌های آموزشی حوزه شناختی. 107

طبقه‌بندی هدف‌های آموزشی حوزه عاطفی. 110

تفاوت هدف‌های آموزشی حوزه شناختی و عاطفی. 111

طبقه‌بندی حوزه عاطفی. 111

طبقه‌بندی هدف‌های آموزشی حوزه روانی ـ حرکتی. 113

تفاوت هدف‌های حوزه روانی ـ حرکتی با هدف‌های حوزه شناختی و حوزه عاطفی: 113

طبقه‌بندی هارو از حوزه روانی ـ حرکتی. 113

 

فصل 2: محتوای برنامه درسی

مفهوم محتوا 116

محتوای برنامه درسی. 116

اصول انتخاب محتوا 117

علاقه. 117

سودمندی.. 118

اعتبار 118

اهمیت.. 118

قابلیت یادگیری.. 118

اصول ساماندهی محتوا 119

اصل مداومت یا پیوستگی. 119

اصل وسعت.. 119

اصل تعادل. 120

اصل توالی یا ترتیب.. 120

وحدت و یکپارچگی. 120

شیوه‌های ساماندهی محتوا 121

شیوه ساماندهی افقی مفاهیم و مهارت‌های یادگیری در مواد درسی یک پایه تحصیلی. 121

شیوه ساماندهی عمودی مفاهیم و مهارت‌های یادگیری در یک ماده درسی در سال‌های مختلف.. 122

 

فصل 3: روش‌های آموزشی

روش‌های آموزشی. 124

روش آموزش مستقیم. 124

ویژگی‌های روش آموزش مستقیم. 125

انواع روش‌های آموزش مستقیم. 125

وجوه اشتراک روش‌های آموزشی مستقیم. 128

روش آموزش غیر مستقیم (آموزش یادگیرنده ـ محور) 129

آموزش به روش بحث گروهی. 130

بحث تمامی کلاس.. 130

بحث گروه‌های کوچک.. 133

آموزش به روش یادگیری اکتشافی. 134

هدف‌های روش آموزش یادگیری اکتشافی. 136

ویژگی‌های روش آموزش یادگیری اکتشافی. 136

مراحل آموزش یادگیری اکتشافی. 136

آموزش به روش یادگیری مشارکتی. 141

اقدامات مورد نیاز آموزش در روش یادگیری مشارکتی. 141

انواع روش‌های یادگیری مشارکتی. 143

مراحل روش مطالعه مشارکتی. 144

وجوه اشتراک روش‌های آموزشی غیرمستقیم. 144

 

فصل 4: ارزشیابی آموزشی

مقدمه. 148

ارزشیابی. 148

اهداف ارزشیابی. 149

کاربرد ارزشیابی. 149

فواید ارزشیابی. 150

مراحل ارزشیابی. 150

تعیین فلسفه و اهداف ارزشیابی. 151

تدوین طرح ارزشیابی. 151

اجرای ارزشیابی برنامه درسی. 152

سازماندهی اطلاعات.. 152

تحلیل داده‌ها 152

گزارش نتایج. 153

اقدام و به‌کارگیری نتایج. 153

دسته‌بندی ارزشیابی‌های آموزشی. 153

خود آزمایی بخش سوم. 155

کتابنامه. 156